İtfaiye Tarihçesi

İTFAİYENİN OLUŞMASI VE TARİHÇESİ



Ateş insanoğlunun yaşamına ister yıldırım düşmesi sonucu, ister kuru dalların birbirine sürtünmesi sonucu girsin, insanı daha ileriye ve daha iyiye götürerek yaşamının vazgeçilmez bir parçası olmuştur.

Uygarlığın bugünkü aşamaya gelmesinde ateşin yeri tartışılmayacak kadar büyüktür. Zaman zaman kafama takılan “ ateş olmasaydı insanoğlu bunun yerine neyi bulurdu ? “ sorusuna, “ yine ateşi bulurdu “ yanıtı olmuştur.

Doğa kendi dengesi için yapıcı olduğu gibi yıkıcıdır da. Ateş, olumlu yönlerine karşın, denetimden çıkarak yangını oluşturur ve yıkıcı yönünü gösterir.

Bilgisizlik, ihmallik ve tedbirsizlik sonucu oluşan yangına karşı insanoğlu çeşitli önlemler almıştır. Günümüzde bu önlemlerin en geliştirilmişi “ İtfaiye örgütüdür. “ Ateşin olumsuzluklarını azaltmaya çalışan bu örgütün ülkemizde kuruluşu; 15. yüzyıldır.

Osmanlı padişahlarından “ III. MURAT “ afet haline gelen yangınların önüne geçmek için 1579 yılında İstanbul Kadısına bir ferman gönderir. Fermanla ; “ Her evde bir büyük fıçı su, dam yüksekliğinde bir merdiven bulundurulmasını, yangın çıkan yerlerde halkın kaçmayıp yangını söndürmeye çalışmasını, bütün hususların kontrol edilmesini … “ istemesi İtfaiye tarihimizde yangınlara karşı alınan ilk yazılı tedbir ve düzen olarak kabul edilir.

GERÇEK DAVUT adını alarak Müslüman olan bir Fransız mühendis, 1715 yılında ilk yangın tulumbasını yapar. 1718 yılında “ TÜFEKHANE “ ve “ TOPHANE “ de çıkan yangınlarda, yapılan tulumbanın çok büyük yararı görülür. Bunun üzerine padişah “ III. AHMET “ ve sadrazam DAMAT İBRAHİM PAŞA’ nın emirleriyle, 1720 yılında GERÇEK DAVUT’ un idaresinde Yeniçeri Ocağına bağlı “ TULUMBACI OCAĞI “ kurulur. Bu ocak, günümüz modern İtfaiyesinin çekirdeğini oluşturur.

II. MAHMUT, her yönüyle bozulan Yeniçeri Ocağını 1826 yılında kaldırır. Buna bağlı olarak Tulumbacı Ocağı da dağılmak zorunda kalır. Bunun üzerine halk, kendi kendini korumak için semt tulumbaları kurmaya başlar. Ancak, 1828 yılındaki BÜYÜK HOCA PAŞA YANGINI yeni bir teşkilat ve düzen ihtiyacını ortaya koyar. Zamanın yetkilileri yeni kurulan ASKER-İ MANSURİ-İ MUHAMMEDİYE içinde bir tulumbacı taburu teşkil ettirir ve Yeniçeriliği hatırlatmaması için de YANGINCI TABURU adını verirler.

ABDÜLAZİZ devrinde, İstanbul Şehremaneti ve Belediye daireleri kurulunca, bu daireler birer tulumbacı takımı kurmuş olup, bunlara DAİRELİ adı verilmiştir. Bunlar, gündüzleri kendi işlerinde çalışan, geceleri tulumbacı koğuşlarında yatan kimselerdi.

1871 yılında meydana gelen “ BÜYÜK BEYOĞLU YANGINI “ bu kuruluşların yetersizliğini ortaya koyar. Padişah ABDÜLAZİZ’ in emriyle, Macaristan’ dan bu konuda uzman bir subay olan KONT SZEÇSENYİ ÖDAN getirtilir. Bu kişiye paşalık rütbesi verilir ve çalışmalara başlar. 26 Eylül 1874 tarihinde; 4 Nizamiye (kara), 1 Bahriye (deniz) taburundan oluşan koşulu bir İTFAİYE ALAYI kurulur. I. Dünya savaşından kısmen motorlu araçlarla takviye edilen bu kuruluş, 25 Eylül 1923 tarihine kadar, bir başka deyişle; İstanbul Belediye İtfaiyesine dönüşünceye kadar 49 yıl başarılı bir şekilde hizmet vermiştir. 16 Şubat 1924 tarihli Ankara Şehremaneti Kanunundan sonra kurulan, Ankara Belediye İtfaiyesi, görevini; araç ve gereçlerini askeri İtfaiyeden teslim almıştır.

Padişahlık devrinde İtfaiye ile ilgili bilgiler ve bu konudaki geliştirme çabaları, her konuda olduğu gibi İstanbul’ un sınırlarını aşamamış, bazı büyük il merkezlerinde yangın söndürme önlemlerine baş vurulmuşsa da sağlıklı bir sonuç alınamamıştır.

Cumhuriyet devrinde itfaiye teşkillerinin yurda hızla yayıldığını görüyoruz.



1923 yılında; Bolu, Bursa, Edirne, Manisa, Uşak, İzmir,

1924 yılında; Ankara, Mersin, Konya, Samsun,

1925 yılında; Adana, Çorum, Erzincan, Trabzon,

1926 yılında; Balıkesir, Diyarbakır, Elazığ, İzmit, Malatya, Tekirdağ, Tokat,

1927 yılında; Eskişehir,

1928 yılında; Kayseri,



İllerinde teşkilatlarını kurarak hizmet vermeye başlamışlardır.



3 Nisan 1930 tarih ve 1580 sayılı Belediye Kanunu çıkarıldıktan sonra, adı geçen kanun belediyelere “ yangın vukuunu men edecek tedbirleri almak “ görevini vermiştir. İtfaiye hizmet ve teşkilatının dayanağı olan 15. madde 22. fıkra gereğince; tüm il merkezlerindeki belediyelerimiz teşkilatlarını kurmuşlardır. Ancak ülke düzeyindeki tüm belediyelerimizi kapsadığını söylemek olanaksızdır. 1983 yılında, 554 ilçemizin büyük çoğunluğunda itfaiye teşkilatı yoktur.




TULUMBACILAR ATEŞTEN HIZLI TULUMBACILAR

“YAMAN GELİR YAMAN GİDERİZ” DİYE BAŞLAYAN NARALARI VE CESARETLERİ İLE, BİR DÖNEM AHŞAP EVLERİN SALTANAT SÜRDÜĞÜ İSTANBUL'U YANGINLARDAN KORUYAN TULUMBACILAR, TARİHE KARIŞAN FİGÜRLERDEN FARKSIZ...

Yıl 1509, yer İstanbul. Hadise; “küçük kıyamet” de denilen büyük deprem... Depremin ardından taştan evler ahşaptan yapılmaya başlandı. Fakat sokaklar daracıktı ve o daracık sokaklarda sağlı sollu sıralanan ahşap evler, bu kez yeni bir tehdite dem vuruyordu: Yangın... Tehdit tez vakitte hayata geçti ve İstanbul bu kez yangın felaketlerine sahne oldu.

Yangınlar genellikle Cibali'de başlardı. Birçok yanıcı maddenin gemilere yüklendiği ya da indirildiği iskeleler vardı çünkü Cibali'de... Rüzgârın yönü, yangının yayılacağı semtleri belirliyordu adeta. Unkapanı, Fatih, Aksaray yönünde ya da Kapalıçarşı'yı da yakarak Sultanahmet'e doğru yönelerek ilerleyen yangın, hızlı ve kolay yayılırken, güzelim Osmanlı mahalleleri, alevlerin ardından şehirden silinirdi...

İLK FERMAN 3. MURAT'TAN

Hal böyle iken, tedbirler elden bırakılmamalıydı. Padişah 3. Murat tarafından 1579 yılında İstanbul kadısına hitaben yazılan bir fermanda, ahalinin evlerinin çatısında, ulaşabilecekleri uzunlukta bir merdiven ve içi su dolu bir fıçı bulundurulması salık verildi.

Şehirde çıkan yangınları söndürmek gayesi ile kurulan ilk teşkilatın “Yeniçeri Tulumbacı Ocağı” olduğunu biliyoruz. Padişah ve ailesinin hayatlarını idame ettirdiği sarayda da tedbir elden bırakılmadı. Mahalle tulumbacıları ve bir itfaiye ekiplerinden “Bostancı Tulumbacılar Ocağı” diye söz edilirken, bu birliklerin başında unvanı “Bostancı Tulumbacıbaşısı” olan zabitler, onların üstünde ise “Bostancı Tulumbacıbaşı Ağası” tayin edilirdi. Bostancıbaşı tulumbacılarına sahilde bir koğuş yapılırken vazifelerini bilmeyen yoktu: Bölgedeki yalı, saray, köşk ve sahil şeridinin güvenliğini sağlama ve yangınları söndürme...

MEŞHUR YANGINLARIN MEŞHUR TULUMBACILARI

İstanbul'un meşhur yangınları arasında tarihi şöyle bir gözden geçirdiğinizde, Adliye Binası, Bâb-ı Ali, Kapalıçarşı, Haliç, Aksaray ve Kurtuluş yangınlarını saymamak olmuyor. Bu yangınların çıkış sebebine bakıldığında, ısıtma ve aydınlatma esnasında meydana çıktıkları anlaşılıyor.

Tulumbacılar her an hazırlıklıydı. Yangın haberi mi geldi; sırtlarına su sıktıkları tulumbalarını atar, koşar adımlarla yangın mahalline ulaşırdı. Kendilerine özgü kıyafetleri, kabadayı tavırları ile halk arasında özel bir figür halini alan tulumbacılar, kullandıkları deyimleri ve kelimeleri ile de başka bir edebiyatın satırlarını yazmaktadır o zamanlar... Manilerini bilmeyen kalmaz. Evet, tulumbayı taşıyan, yangını söndüren kişilerdir tulumbacılar... Ve her mahallenin ayrı bir tulumbacıları olurdu.

Yangın tulumbacılarının başlattığı tarihler serisi şöyle ilerler: 1826 yılında yeniçeriliğin kaldırılmasından sonra mahalle tulumbacılığının oluşması, 1872 yılında Askeri İtfaiye Teşkilatı ve 1923 yılında günümüzdeki Cumhuriyet itfaiyesinin kurulması... Seneler ve seneler sonra dahi edebiyattaki yerlerini korur, birço kitabe, öyküye konu olurlar. Örneğin Peyami Safa'nın kaleminden tulumbacıları okumak istemez misiniz? Şöyle kaleme alır Safa:

PEYAMİ SAFA'DAN BİR YANGIN HİKÂYESİ

Odanın içinde bir yanık kokusu. Hemen anlar kadın.

“Yusuf, kalk, kalk. Yanıyoruz.” Hemen fırlar kadın.

“Şamdan nerede, şamdan?” Mumu yakar.

Oda kapısını açmasıyla kapaması bir olur. Dışarıdan içeriye öyle bir duman saldırır ki, gözlerinin içi yanan kadın “ayy” diye bağırır ve aksırmaya başlar. “Yanıyoruz. Alt kat da tutuştu. Kalkın çocuklar.” Fakat nereye kaçacaklar? Üçüncü kat.

“Yusuf, Yusuf” Adam şaşkın. Sanki direk. Odanın ortasına saplanmış duruyor. “Zehra, baba, çocuklar.”

Kadın bir daha kapıya koşuyor. Fakat gene açmasıyla kapaması bir oluyor.

Bu sefer merdivende alev görüyor ve pencereye koşup avazı çıktığı kadar bağırıyor. Komşular uyanıyorlar. Sokakta bir gürültü kopuyor. Her pencereden bir çığlık, aşağıda komşular.

“Cayır cayır yanacağız, imdat !..” diye bağırıyor kadın. Yalnız karşıki evde, üst kat pencerelerden ona seslenen Koltukçu İbrahim Efendi: “Eda Hanım diyor, sık dişini, şimdi itfaiye gelecek. Çarşaf tutarlar, atlarsınız. korkma, gelecek itfaiye.” Kadın çılgına döner. Babuş ağlar, bağırır. Yusuf'la Zehra'da ses yok. İkisi de put. Eda Hanım bir kapıya, bir pencereye koşar. Sonra kocasının yanına yürür: “Yusuf. Sersem !.. Yaktın bizi. Kim bilir şamdanı nasıl tuttun ? Perde mi tutuştu. Ne oldu ? Yanıyoruz. Hep birden yanacağız şimdi, cayır cayır.”

Yusuf, kalbi de var onun; elini göğsüne götürüyor. Nefes alamıyormuş gibi bir hali var. Sokakta gürültü, telaş, kıyamet. Odanın içini korkunç bir sıcaklık kaplıyor. Duman doluyor içeriye. Şimdi tutuşacaklar. Artık gözlerini açamaz oluyorlar. Babuş'un sesi de kesiliyor. Boğuldu mu oğlan? “Evladım, evladım.”

Eda Hanım gözlerinin içi yanarak, elinde şamdan, çocuğa doğru koşarken mum sönüyor. Zifiri karanlık. Alt kattan ve merdivenden çatırtılar geliyor. Tutuşan tahtaların çatırtısı. Eda Hanım bayılmak üzereyken itfaiyenin çanlarını duyuyor ve pencereye koşuyor.

“Çabuk, a dostlar, çabuk, yanıyoruz, kül olacağız şimdi.” Aşağıdan ona bağırıyorlar. Fakat ne söylediklerini anlamıyor. Eğilip bakıyor. Orta katın pencerelerinden alevler fışkırmakta. Gene haykırıyor, haykırıyor. Koltukçu İbrahim Efendi'nin sesi ona: “Korkma, çarşaf geriyoruz. Önce çocuklar, sonra siz.” diyor. “Kim o? Kimsin sen?” “Biz itfaiye. Korkma hanım, önce çocuklar atlasın. Haydi çabuk.”

Eda Hanım, yanıbaşına kadar gelen Babuş'u kapıyor, pencereden aşağı fırlatıyor. Gene aynı ses : “Tamam, kurtuldu o, şimdi öteki.” Arkasından Zehra Hanım atlıyor. Sonra Eda Hanım, fakat çarşafın üstüne düşer düşmez bayılıyor.”

SON TULUMBACI

Evet, çağdaş anlamda itfaiyeciliğin teşkilat olarak hayatımıza girmesine paralel olarak motorlu araçların da devreye sokulması, artık bizler için tulumbacıların birer eski zaman figürü olarak hatırlanması neticesini doğurdu. Yaklaşık yirmi yıl önce kalp krizi sebebiyle kaybettiğimiz son tulumbacı Kemal Güleçin'dir. Balat'ta Saffet'in Kahvesi'nde melot, prafa ya da pişpirik oynarken aşka gelip “Tulumbacı Narası” attığı hale anlatılan gelen bir hikâyedir; “Yaman gelir, yaman gideriz, Fethiyeli aslan tulumbacılarız”... Bir tulumbacı narasının tam zamanı: “Karada aslan, denizde kaplan, var mı bize yan bakan”!

ATEŞLE SAVAŞANLAR

İtfaiye Teşkilatı'nın tarihinde farklı bir yol izlemek ya da daha derin malumatmalara ulaşmak isteyenler için, bugün İstanbul Fatih'te ziyaret edebilecekleri bir müze bulunuyor: İtfaiye Müzesi. İtfaiye Teşkilatı'nın 300 yıllık geçmişi Saraçhane'de bulunan İtfaiye Müzesi'nde ücretsiz olarak sergileniyor. Müze, Pazartesi günleri dışında 09.00-16.00 saatleri arası ücretsiz olarak gezilebiliyor. 300 yıllık bir geçmişe sahip olan itfaiye teşkilatında kullanılan malzemelerin sergilendiği İtfaiye Müzesi Fatih'te Saraçhane'de İtfaiye Daire Başkanlığı'nın bulunduğu İtfaiye Caddesi'nde hizmet veriyor. İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü'ne bağlı olan ve 1992 yılında restore edilerek yeniden açılan İtfaiye Müzesi'nde günümüzden yaklaşık 200 yıl öncesine kadar İstanbul'da kullanılan yangın söndürme aletleri (Mahalle ve askeri tulumbalar, hidroforlu tulumba, ilk motorlu pompa, atlı tulumba arabası, bez sarnıç, merdiven, itfaiye fenerleri, teneke ibrikleri, cankurtarma ipi, maske filtresi, telefon santralı, taksim muslukları, semt tulumbaları), 1700'lü yıllara ait çardaklı tulumbalar, tulumbacı ve İtfaiyeci kıyafetleri yer alıyor. Osmanlı döneminin yangın söndürme teşkilatı tulumbacılardan başlıyor, müze ziyaretiniz esnasında ilk motorlu itfaiye araçlarına kadar çeşitli malzeme ve giysileri de görme imkânını yakalayabiliyorsunuz.

http://www.su-dunyasi.com.tr/subat2004_7/tulumbacilar.htm